2 bin 500 yıllık tarihiyle Ana Tanrıça Tapınağı, İzmir’e sadece birkaç kilometre ötede… Anadolu’nun en eski tanrıçalarından Kybele’ye adanmış bu tapınak, Foça’nın tarihine ışık tutuyor
Kybele Açık Hava Tapınağı
Foça’da yer alan Kybele Açık Hava Tapınağı, M.Ö. 580 yıllarına tarihlenmektedir. Antik Phokaia’da önemli bir tapınma merkezi olan bu kutsal alanda, farklı büyüklüklerdeki beş nişin içinde Ana Tanrıça Kybele’nin heykelleri ve kabartmaları bulunmaktaydı.
Denize bakan konumuyla dikkat çeken tapınakta, kayaya oyulmuş adak havuzu ve denizcilere yol göstermek amacıyla kullanılan küçük nişler yer almaktadır. Bu detaylar, tapınağın özellikle denizciler tarafından ziyaret edildiğini ve buraya adak adandığını göstermektedir.
Tapınağın yaslandığı kayalık bölgedeki sur duvarları, farklı dönemlere ait dört ayrı inşa evresine işaret etmektedir:
- Arkaik Dönem surları harçsız taşlarla inşa edilmiştir.
- Roma Dönemi surlarında kireç harcı kullanılmıştır.
- Ceneviz ve Osmanlı Dönemi surlarında ise Horasan harcı (kireç harcı, kum, tuğla kırığı ve kiremit tozu karışımı) kullanılmıştır.
Kybele ve Athena Tapınma Kültü
Kybele Tapınağı’nın hemen yukarısında, eski ortaokul binasının altında yer alan Athena Tapınağı bulunmaktadır. Bu iki kutsal alanın üst üste bulunması, bölgedeki inanç sistemine dair önemli ipuçları vermektedir.
- Athena, kökeni Babilli Kraliçe İzdar’a kadar uzanan bir tanrıçadır.
- Kybele ise köklü bir Anadolu tanrıçasıdır ve özellikle Phokaia’da büyük saygı görmüştür.
Ayrıca, Yel Değirmenli Tepe ve İncir Adası gibi bölgelerde de Kybele’ye adanmış kutsal alanların bulunduğu bilinmektedir.
Adak Nişleri ve Kybele Tapınımı
Batı Anadolu'da yer alan Athena tapınaklarının yakınlarında sıkça görülen kaya oyukları ve nişler, Ana Tanrıça Kybele ile Athena’nın birlikte tapınım gördüğünü düşündürmektedir. Phokaia’da da benzer bir durum söz konusudur.
Antik Phokaia'nın en önemli kutsal alanı olan Athena Tapınağı’nın bulunduğu tepenin kuzey eteğinde, Kybele ile ilişkilendirilen kaya oyma nişler bulunmaktadır. Bu nişlerin içine mermer kabartmalar yerleştirildiği tahmin edilmektedir.
Özellikle kentin doğusunda, yel değirmenlerinin bulunduğu tepede bu tür nişlerin sayısının oldukça fazla olması, Kybele’nin bölgede ne denli önemli bir tanrıça olduğunu ortaya koymaktadır.
Foça’nın tarihi dokusunu oluşturan bu tapınak ve nişler, antik çağlardaki inanç sistemleri ve dini ritüeller hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Bugün bile Kybele’nin izleri, Foça’nın kayalıklarında ve antik yapılarında kendini göstermeye devam etmektedir.
