Bugün bildiğimiz astronomi bilgileri, geçmişte birçok mücadele ve karşı çıkışın gölgesinde ortaya çıktı. “Dünya, Güneş’in etrafında dönüyor” cümlesini ilk kez cesurca söyleyen ve evreni algılama şeklimizi değiştiren o bilim insanını tanıyor musunuz?
Nikolas Kopernik kimdir?
Nikolas Kopernik (Mikolaj Kopernik), Güneş merkezli evren modelini ortaya atan ve modern astronominin temelini atan önemli bir bilim insanıdır. Kopernik, "De revolutionibus orbium coelestium" (Göksel Kürelerin Devinimleri Üzerine) adlı eseriyle, gezegenlerin Güneş’in etrafında döndüğünü ileri sürerek, o dönemin hâkim yer merkezli (geomerkezli) evren modeline meydan okumuştur. Bu eser, 1543 yılında Kopernik’in ölümünden kısa bir süre önce yayımlanmış ve bilim tarihinin en önemli dönüm noktalarından biri olmuştur.
Hayatı ve Eğitimi
Nikolas Kopernik, 19 Şubat 1473’te, o dönemde Lehistan Krallığı'na bağlı Kraliyet Prusyası’nda yer alan Toruń şehrinde doğdu. Babası, Krakow’dan gelen bir tüccar, annesi ise varlıklı bir ailenin kızıydı. Küçük yaşta yetim kalan Kopernik, dayısı Lucas Watzenrode tarafından himaye edildi.
Eğitim hayatına Krakow Üniversitesi’nde başladı ve burada astronomi ve matematik eğitimi aldı. Daha sonra İtalya’ya giderek Bologna Üniversitesi’nde kilise hukuku üzerine öğrenim gördü. Aynı zamanda astronom Domenico Maria Novara ile birlikte çalışarak gökbilim alanında gözlemler yaptı. 1503 yılında Ferrara Üniversitesi’nde kilise hukuku doktorasını tamamladı ve Warmia’ya (Ermland) döndü.
Kariyeri ve Çalışmaları
Warmia'ya döndüğünde dayısı Lucas Watzenrode’un sekreterliğini ve doktorluğunu yaptı. Aynı zamanda kilise meclisinde görev alarak çeşitli idari ve ekonomik işlerle ilgilendi. Kopernik, bu görevleri sırasında zamanını astronomik gözlemler yaparak ve matematiksel hesaplamalarla geçiriyordu.
1514 yılında "Commentariolus" (Küçük Yorum) adlı el yazması çalışmasını tamamladı. Bu kısa kitapçıkta, Güneş merkezli sistemin temel prensiplerini açıklıyordu. Ancak bu eseri yalnızca yakın çevresindeki birkaç bilim insanına dağıttı ve henüz yayımlamadı.
1532 yılı civarında "De revolutionibus orbium coelestium" adlı kapsamlı eserinin yazımını büyük ölçüde tamamladı. Ancak, dönemin kilise otoritelerinden ve bilim camiasından gelecek tepkilerden çekindiği için bu eseri yayımlamaya cesaret edemedi. Kopernik’in öğrencisi ve destekçisi olan George Joachim Rheticus, 1540 yılında Kopernik’in teorisini tanıtan "Narratio Prima" adlı bir kitap yayımladı. Bu kitap, Kopernik’in fikirlerinin yayılmasına katkıda bulundu ve sonunda onu eserini yayımlamaya ikna etti.
1543 yılında "De revolutionibus orbium coelestium" Nürnberg’de basıldı. Efsaneye göre, Kopernik ölüm döşeğindeyken kitabının ilk basımını görmüş ve huzur içinde vefat etmiştir.
Güneş Merkezli (Heliosentrik) Model
Kopernik’in teorisine göre:
- Evrenin merkezi Güneş’tir, Dünya ve diğer gezegenler onun etrafında döner.
- Dünya hem kendi ekseni etrafında döner hem de Güneş etrafında dolanır.
- Gezegenlerin geri hareketi (retrograd hareket) Dünya’nın hareketiyle açıklanabilir.
- Dünya'nın Güneş etrafındaki yörüngesi yılın farklı zamanlarında Güneş’in farklı konumlarda görünmesine neden olur.
- Evren, önceki modellere kıyasla çok daha büyük ve geniştir.
Bu teori, Ptolemaios’un geomerkezli (yer merkezli) sistemine doğrudan bir karşı çıkıştı. Ancak Kopernik’in modeli, gezegenlerin mükemmel dairesel yörüngelerde hareket ettiği varsayımına dayanıyordu. Daha sonra, Johannes Kepler bu modeli geliştirerek gezegenlerin eliptik yörüngeler izlediğini keşfetti.
Ölümü ve Mirası
Kopernik, 24 Mayıs 1543’te Frombork’ta hayatını kaybetti. Uzun yıllar boyunca mezarının yeri bilinmiyordu. Ancak 2005 yılında yapılan kazılar sonucunda, DNA testleriyle doğrulanan kalıntıları bulundu. 2010 yılında Frombork Katedrali'nde yeniden defnedildi.
Kopernik’in çalışmaları, Bilimsel Devrim’in başlangıcı olarak kabul edilir. Onun Güneş merkezli modeli, Galileo Galilei, Johannes Kepler ve Isaac Newton gibi bilim insanlarının çalışmalarına temel oluşturdu. 1687 yılında Newton’un evrensel kütle çekimi yasasını ortaya koymasıyla Kopernik’in teorisi kesin olarak kanıtlanmış oldu.
Anısının Yaşatılması
- Kopernikyum (Cn): 112 numaralı kimyasal element, 2009 yılında Kopernik onuruna adlandırıldı.
- Kopernik Krateri: Ay'da bulunan büyük bir krater onun adını taşır.
- Kopernik Anıtları: Polonya’da ve dünyanın farklı bölgelerinde heykelleri bulunmaktadır.
- Bilim Akademileri ve Üniversiteler: Kopernik’in ismi birçok bilim kurumu ve eğitim merkezi tarafından yaşatılmaktadır.
