Türkiye'de yüzlerce can kaybına yol açan Soma faciası ve Amasra maden kazası, grizu patlamasının en acı örnekleri arasında sayılabilir. Peki, Grizu nedir? Grizu patlaması nasıl olur?
Grizu nedir?
Grizu, maden ocaklarında bulunan ve belirli bir konsantrasyona ulaştığında tehlikeli bir şekilde patlayabilen yanıcı bir gazdır. Çoğunlukla kömür madenlerinde, metan gazı olarak ortaya çıkar.
Metan ve havanın %4 ile %15 arasında bir oranda birleşmesiyle meydana gelen bu karışım, 650°C sıcaklıkta iki aşamalı bir yanma sürecine girer. İlk aşamada, karışım ani bir şekilde genişler; ardından patlamanın merkezine doğru büyük bir güçle sıkışır. Sonuç olarak, büyük bir tahribat ve yıkıcı bir etki yaratır.
Grizu patlaması nasıl olur?
Kömür madenlerinde grizu riski, Türkiye’de sıkça karşılaşılan bir tehlikedir. Özellikle eski kömür damarlarında bu risk daha yüksektir. Resmi düzenlemelere göre, havadaki metan oranı %1'e ulaştığında derhal önlem alınmalıdır. Bu oran, %1'in üzerine çıkarsa madenin hızla boşaltılması gerekmektedir. Grizu riski, madenin derinliği, eğimi, kullanılan üretim yöntemi ve yer altı yapılarındaki çatlaklar gibi faktörlere bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Ayrıca, metalik malzemelerin birbiriyle sürtünmesi, sıcak yüzeyler ya da çelik ekipmanların ısınması da grizu patlamasına neden olabilir.
Grizu patlaması, metan gazının belirli oranlarda havayla karışıp, sıcaklık etkisi altında patlama özellikleri kazanmasıyla gerçekleşir. Patlamanın meydana gelmesi için havada %12 civarında oksijen bulunması gerekir. Metan gazı, %5-6 oranında olduğunda ancak sıcaklık etkisiyle yanmaya başlar; ancak %5 ile %16 arasında bir oran söz konusu olduğunda, bu karışım patlayıcı özellik kazanır. En şiddetli patlama, metan oranının %9,5 olduğu durumda görülür. Patlamayı tetikleyen faktörler arasında açık ateş, aşırı ısınan yüzeyler, sürtünme ve elektriksel kıvılcımlar yer alır. Türkiye'deki Soma faciası ve Amasra maden kazası gibi felaketler de grizu patlamalarının örneklerindendir.
