Her gün önünden milyonlar geçiyor ama… İzmir’in en güzel köşkü kentin göbeğinde duruyor! İzmir’in en eski yerleşim bölgelerinden biri olan Bayraklı’da, Yahya Hayati Bey Köşkü, yıllara meydan okuyarak ayakta kalmaya çalışıyor.
Yahya Hayati Paşa ve İzmir’de Bıraktığı İzler
İzmir’in tarihine damga vurmuş, ancak günümüzde pek fazla bilinmeyen isimlerden biri de Yahya Hayati Paşa’dır. 1894-1895 yılları arasında İzmir Belediye Başkanlığı yapmış olan Paşa, aynı zamanda şehrin ekonomik ve ticari hayatında büyük rol oynamış önemli bir şahsiyettir. Adını taşıyan ve zamanında deniz kıyısında yer alan Yahya Hayati Bey Köşkü, Bayraklı ilçesinde, eski Bayraklı Tren İstasyonu’nun (günümüzde Bayraklı Metro İstasyonu) hemen yanında bulunuyordu. Ne yazık ki, bu köşk 2010 yılında çıkan bir yangın sonucunda yok olmuştur.
Kimdir Yahya Hayati Paşa?
Aslen Rizeli olan Yahya Hayati Paşa, İzmir’in en zengin Müslüman tüccarlarından biri olarak bilinir. Öyle ki, 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında, şehrin en büyük servet sahiplerinden biri olduğu söylenmektedir. Ancak onun hikâyesi sadece zenginlikten ibaret değildir; aynı zamanda dönemin ticari ve siyasi atmosferini anlamak açısından önemli bir figürdür.
Servetinin Kaynağı Ne?
Yahya Hayati Paşa’nın büyük zenginliğinin temel taşlarından biri madencilik sektörüdür. İskoç James Borthwick Paterson, Türkiye’de krom madenini bulan kişi olarak bilinir ve Bornova’da görkemli Paterson Köşkünü inşa ettiren kişidir. Kendisi, Fethiye, Burdur, Tavşanlı ve Orhaneli bölgelerinde krom madeni işletme imtiyazına sahipti. İşte bu büyük madenci Paterson’un ortakları arasında Yahya Hayati Paşa da bulunuyordu.
İzmir Körfezi’nde Vapur İşletmesi
O dönemde İzmir Körfezi’nde ulaşım, küçük ve güvensiz teknelerle sağlanıyordu. Ancak bu duruma çözüm bulunması gerektiği konusunda halktan talepler yükselmeye başlamıştı. 1883 yılında, İzmir’in vapur işletme imtiyazı 30 yıl boyunca Yahya Hayati Efendi’ye verildi. Onun kurduğu İzmir Hamidiye Vapur Şirketi’nin ortakları arasında, İzmir’in önde gelen iş insanları olan Baylozzâde Matyos, Karabet, İsayi İsahan, Arnabutoğlu Dimitri, Eskinazi Erdit ve Kazancızâde Hafız Mehmet Efendi gibi isimler de bulunuyordu. İlginçtir ki, bu imtiyaz için teklif veren başka zengin tüccarlar da olmasına rağmen, Yahya Hayati Paşa en uygun görülerek seçilmişti.
Palamut Hanı ve Ticari Faaliyetler
Yahya Hayati Paşa’nın bir diğer ticari faaliyeti ise palamut ticaretiydi. Develerle getirttiği palamutları deniz yoluyla ihraç ediyordu. Bu amaçla Tarihi Kemeraltı Çarşısı’nda “Palamut Hanı”nı inşa ettirdi. Hanın izlerini, günümüzde Ali Paşa Meydanı’ndaki giriş kemerinin üzerindeki palamut işaretinde görmek mümkündür. Paşa, bu hanın yarı mülkiyetini ise dönemin önemli tüccarlarından Salih Ağa’ya devretmiştir.
Belediye Başkanlığı ve Diplomatik Kriz
Yahya Hayati Paşa’nın belediye başkanlığı süresi oldukça kısadır ve bunun sebebi diplomatik bir krizdir. İngiliz Konsolosluğu’nda çıkan bir yangın sırasında, Paşa’nın görevli bir İngiliz itfaiyeciyi tartaklaması, uluslararası bir soruna dönüşmüş ve istifasına neden olmuştur.
Aile Bağları ve İzmir’in Siyasi Yapısı
Yahya Hayati Paşa’nın dört kızı vardı ve üçüncü kızı Mediha Hanım, dönemin önemli isimlerinden Ragıp Paşa’nın büyük oğlu Faik Bey ile evlenmiştir. Ragıp Paşa, Yahya Hayati Paşa’dan önce İzmir Belediye Başkanlığı yapmış ve böylece halef-selef iki belediye başkanı dünür olmuştur. Ayrıca, Ragıp Paşa, Atatürk’ün eşi Latife Hanım’ın dayısıdır. Bu bağlantılar, İzmir’in siyasi ve ekonomik hayatındaki güçlü aile ilişkilerini gözler önüne sermektedir.
Öte yandan, yukarıda bahsedilen Muammer Bey, Mustafa Kemal Atatürk’ün eşi Latife Hanım’ın babası olup, 1924 yılında İzmir Belediye Başkanlığı görevini üstlenmiştir. Atatürk, Latife Hanım’ı babası yurtdışında olduğu için Ragıp Paşa’dan istemiştir.
