Başlangıçta Orta Çağ'da kullanılan ve günümüze kadar gelen birçok sosyal, ekonomik ve siyasi yapı, tarih boyunca merak konusu olmuştur. İkta sistemi, bu yapılar arasında önemli bir yere sahiptir. Peki, kullanıcılarımız merak ediyor: İkta sistemi nedir? İkta sistemi, Orta Çağ'da feodalizmin önemli bir unsuru olarak ortaya çıkmıştır. Bu sistemde, bir hükümdar, topraklarını sadık hizmetkarlarına belli bir süre veya ömür boyu kiralar. Ancak, ikta sisteminin neden kaldırıldığına dair merak edilen daha derin bir soru var. İkta sistemi nedir? ve İkta sistemi neden kaldırıldı? İkta sisteminin kaldırılmasının nedenleri arasında, değişen ekonomik koşullar, merkeziyetçilik eğilimleri ve devletin ihtiyaçlarının artması gibi faktörler yer alıyor. İşte detaylar...
İkta sistemi nedir?
İkta, hükümdarın mülkü olan topraklara ait vergilerin veya gelirlerin, asker veya sivil erkâna, devlete hizmetlerinin karşılığı olarak verilmesi olarak tanımlanır. İslam devletlerinde, mülkiyeti devlete ait olan topraklar ikta sahiplerine devredilirdi.
İkta sahipleri, devlet adına bölgeden vergi toplar ve bu vergilerle kendi maaşlarını karşılardı. Aynı zamanda, savaş zamanlarında bölgeden toplanan askeri birlikler oluşturularak orduya katılır ve askerlerin ihtiyaçlarını karşılardı. İkta sahipleri, sorumlu oldukları bölgenin güvenliğini sağlar ve tarımsal üretimi teşvik ederdi.
İkta Sistemi: Tarihçe ve Uygulama
- Halifeler Döneminde İkta: İktanın kökeni, Dört Halife Dönemi'nde ortaya çıktı ve sonradan çeşitli Müslüman Türk devletlerinde uygulandı.
- Büveyh Hanedanında İkta: Büveyhoğulları döneminde topraklar büyük emirlere ve askerlere iktâ olarak verildi. Askerlerin maaşları toprak tahsisi ile sağlandı.
- İlhanlılarda İkta Sistemi: İlhanlılar döneminde "çeriğ yurd" usulü olarak adlandırılan ikta sistemi Mahmud Gazan Han tarafından geniş ölçüde uygulandı.
- Selçuklularda ve Osmanlılarda İkta Sistemi: Selçuklu ve Osmanlı Devletleri'nde toprakların büyük kısmı devlete aitti ve ikta olarak adlandırılan bölümlere ayrılırdı. İkta sahipleri, toprakları işleme karşılığında askerlerin ihtiyacını karşılardı ve vergi toplardı.
İkta sistemi, Orta Çağ İslam dünyasında önemli bir toprak yönetim biçimi olarak varlığını sürdürmüştür. Selçuklulardan Osmanlılara uzanan süreçte çeşitli varyasyonlarıyla uygulanmış ve devletin askeri gücünü ve gelirini sağlamak için önemli bir araç olmuştur.
İkta sistemi neden kaldırıldı?
Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde, geleneksel İkta veya Tımar sistemi bozulmuş ve yerini Ağalık sistemi almıştır. Ancak, devletten farklı olarak bu ağalar, ordunun ihtiyaçlarını karşılamak adına halktan oldukça yüksek vergiler talep etmiştir. Bu vergi baskısı altında ezilen halk, maalesef büyük şehirlere göç etmek zorunda kalmıştır. Bu köylerdeki boşlukları ise dağlarda eşkıyalık yapan çeteler doldurmuştur. Bu eşkıyalar, sık sık terör eylemleri düzenleyerek halk arasında kin ve nefretin yayılmasına sebep olmuştur.
Ancak, zamanla İkta sistemi tamamen çökmüş ve Selçuklu'nun sona ermesiyle yeni bir sistem getirilmemiştir. Osmanlı Devleti, II. Mahmut döneminde bu sisteme tamamen son vermiş ve yerine vilayet nizamını getirmiştir. Günümüzde dünya üzerinde hiçbir ülke İkta sistemi kullanmamaktadır ve bu sistem artık geçerliliğini yitirmiştir.
