Cumhuriyet’in ilk yıllarında idam edilen İskilipli Mehmed Atıf Hoca, günümüzde de sıkça merak edilen bir kişi olmaya devam etmektedir. Peki, İskilipli Atıf Hoca kimdir, mezarı nerede?
İskilipli Atıf Hoca Kimdir?
İskilipli Mehmed Âtıf Hoca, 1875 yılında Çorum’un İskilip ilçesinin Toyhane köyünde dünyaya gelmiştir. Babası Akkoyunlu aşiretinin İmamoğulları ailesinden Hasan Kethüdaoğlu Mehmed Ali Ağa, annesi ise Mekke'den göç etmiş Arap Benî Hattab aşiretinden Nazlı Hanım'dı. Altı aylıkken annesini kaybeden Mehmed Âtıf, dedesi Hasan Kethüda'nın bakımında büyüdü.
Eğitimine köyde hocalardan başlamış, 1891 yılında İskilip'e geçerek burada iki yıl eğitim almıştır. 1893’te İstanbul’a giderek medrese eğitimine devam eden Âtıf Hoca, 1902 yılında medreseyi tamamlamıştır. 1905 yılında Fatih Camii’nde müderris olarak göreve başlayan Âtıf Hoca, zamanla İslami eğitim alanındaki çalışmalarını ve yazarlık faaliyetlerini artırmıştır.
Mehmed Âtıf Hoca, özellikle "Frenk Mukallitliği ve Şapka" adlı risalesiyle tanınır. Bu eserinde, Osmanlı İmparatorluğu'nda Batı kültürünün etkisini eleştirerek, Müslümanların kendi geleneksel kıyafet ve yaşam biçimlerine sadık kalmalarını savunmuştur. Şapka Devrimi’ne ve Batılılaşmaya karşı tavır almış, halkı Batı kültürüne olan benzerliklerinden kaçınmaya çağırmıştır.
1908'de II. Meşrutiyet’in ilanından sonra siyasi etkinliklere katılan İskilipli Atıf Hoca, 31 Mart İsyanı'na dahil olmuş ve tutuklanmıştır. Sonrasında Mahmud Şevket Paşa suikastına karışmış ve 1913’te 5,5 yıl süreyle Sinop’a sürgün edilmiştir. Serbest kaldıktan sonra müderrislik faaliyetlerine devam etmiş ve 1919’da kurulan Cemiyet-i Müderrisin'in kurucuları arasında yer almıştır.
Mehmed Âtıf Hoca, Teâlî-i İslâm Cemiyeti’nin başkanlığını üstlenmiş ve bu cemiyetin, Millî Mücadele’ye karşı çıkan bir beyannameler yayınlamasında yer almıştır. Bu durum onu İstiklal Mahkemeleri'nde vatan hainliği suçlamasıyla yargılatmıştır.
İskilipli Atıf Hoca, 26 Ocak 1926’da Ankara'da yargılandı ve aynı yıl 4 Şubat'ta idam edilmiştir. İdam edilmesinin gerekçesi yalnızca şapka devrimi ve batılılaşma karşıtlığı değil, aynı zamanda onun Millî Mücadele’ye karşı olan tavrı ve Yunan işgaline karşı çıkan beyannameleri de etkili olmuştur. Atıf Hoca, dava sürecinde savunma yapmayı reddetmiş ve böylece mahkeme tarafından idama mahkûm edilmiştir.
Mezarı Nerede?
İskilipli Atıf Hoca'nın mezarı, ölümünden sonra Ankara'da bulunmaktadır. Ancak 2009 yılında, mezarı bulunduğu park alanından alınarak İskilip Gülbaba Mezarlığı'na taşınmıştır. Bu taşınma 2010 yılında kamuoyuna duyurulmuş ve günümüzde İskilipli Atıf Hoca'nın mezarı İskilip Gülbaba Mezarlığı'nda yer almaktadır.
İskilipli Atıf Hoca'nın mezarının taşınmasının ardında, daha önceki konumundaki anıtın çevresindeki yapısal değişiklikler ve bazı estetik düzenlemeler olduğu söylenmiştir.
