Kış gündönümü, güneş ve bir mezar

Kış gündönümü, güneş ve bir mezar - 03 Aralık 2022 İnsan bu gezegendeki yaşamını anlamlandırma çabaları sırasında kendi içindeki kavramları ve soyutlukları çevresindeki doğa olayları veya canlılara benzetmiş ve biri diğerinin yerini tutacak, bazen ifade edilmek istenen anlam elmas gibi parlayacakken bazen üstü katmanlarca örtülü hale getirmiştir. Benzer olayların kültürel farklılaşmayla yeni formlar alması ancak kökenine doğru takip edildiğinde belli bir yalınlığa erişmesine dair pek çok örnek mevcuttur. Dünyamızdaki canlılara enerji sağlayan ve insanlık tarihinde her zaman bir şekilde rağbet görmüş olan Güneş’in toprakta yaşayan bizlerce gözlemlenen hareketleri kültürlerin gelişiminde büyük bir rol oynamıştır. En sade yaklaşımla her gün doğup ölen veya ışık, ateş, tanrı, güç, doğum, başlangıç, döngü gibi kavramları temsil etmiş olan bu cisim ile çevresinde var olan konsepte insan, doğayı yansıtan duygular karıştırdığında doğum, ölüm ve karanlığa karşı bir zıtlık gibi özellikler de farklı boyutlar kazanmıştır. Bu bakış açısı mitlerin zaman içindeki ilerleyişini etkilerken ayrıca eski kültürlerin mimari ve sanatsal faaliyetlerinde de kendini göstermiştir. Güneşin bir yıl içinde dünya üzerindeki iki yarım küreden de bir defaya mahsus olarak gözlemlendiği özel konumlar ve bunların aydınlık-karanlık döngüsü üzerindeki etkileri ve güneşin yeniden doğması ya da güç kazanması gibi fikirler ahiret benzeri inançları olan kültürlerce mezar yapımı gibi işlerde dikkate alınırken bazı kültürlerde ise farklı ritüellere konu ve kaynak, bunlara ilişkin yapılar için de yol gösterici olmuştur. Bu özel tarihlerden birisi de ‘Kış Gündönümü’dür. Kuzey yarım kürede 21 Aralık civarı gerçekleşen bu olay en uzun geceyle örtüşürken aynı zamanda ardından gelen günlerin uzadığının yani Güneş’in yeniden güç kazandığının habercisidir. Antik çağlarda yaşamış toplumlarca toplumsal faaliyetlerin düzenlenmesi için de kullanılmış olan bu tarihin bazı yapılara işlendiğini gözlemlemek bizlere daha geniş bir anlayış sağlayabilir. Yakın zamanda Malaga Üniversitesi tarafından yürütülmüş bir araştırma sırasında güneş ışığının Mısır’ın Aswan bölgesinde bulunan ve günümüzden 4 bin yıl kadar öncesinde yaşadığı tahmin edilen bir kent yöneticisinin mezarına düştüğü açı ile mezarın içinde bulunan heykeli aydınlattığı fark edilmiştir. Bu heykelin aydınlandığı tarih ise ‘Kış Gündönümü’dür. Gök cisimleri ve geçmiş yıllardaki konumlarını hesaplayan bilgisayar programlarıyla bu tasarımın amacı teyit edilmiş ve bir kez daha onaylanmıştır. Güneş’in inançlarında çok büyük bir rol oynadığı düşünülen Antik Mısır’da Yaz Gündönümü, Nil’in taşması ve çevresine “yaşam” vermesiyle ilişkilendirilirken ‘Kış Gündönümü’nde doğan güneş ise aydınlığın karanlığa baskın çıkması ve ruhların öteki dünyaya yolculuğu gibi konseptleri temsil ediyordu. Gezegenimizde ‘Kış Gündönümü’nde güneş ışığını spesifik açılardan alan birçok daha eski yapı olduğu gözlemlenmiştir ve bu durum bizlere Güneş’in aydınlığı ve gecenin karanlığının birbirine zıt oluşu gibi biz insanların da bazı şeyleri tam anlamıyla kavramak için onları tezatlarıyla beraber ele almamız gerektiğini gösterebilir.