Günümüzde, usturlapın yerini daha modern navigasyon araçları aldı ancak tarih boyunca denizcilerin ve keşif gezginlerinin güvenilir bir rehberi olmayı sürdürdü. Usturlapın eski gizemi ve önemi, onu denizcilik tarihinde efsanevi bir yer kazandırırken, kimin bulduğu konusundaki belirsizlikler de bu gizemi artırıyor. Usturlabın keşfi, insanlığın denizleri ve keşiflerle dolu dünyayı keşfetme arzusunun bir simgesi olarak varlığını sürdürmeye devam ediyor.
Usturlap nedir ne işe yarar?
Usturlap, astronomik ölçümlerde kullanılan antik bir ölçüm cihazı olarak bilinir. Güneş, Ay, gezegenler ve yıldızların konumlarını belirlemede kullanılan bu araç aynı zamanda yerel saat ve İslam dininde namaz vakitlerinin hesaplanmasına da katkı sağlamıştır. Matematik problemlerinin çözümünde de kullanılan usturlap, tarihsel olarak önemli bir yer tutar. İlk olarak MÖ 240'ta Apollonios ve MÖ 150'de Hipparkos tarafından keşfedilen usturlap, Batlamyus döneminde kullanılmış ve altıncı yüzyılın başlarında Philoponos tarafından da bahsedilmiştir. Abbasi halifelerinin ilim ve kültüre verdiği önem sonucunda 9. yüzyılda Harran'daki büyük üniversitede usturlap hakkında çeşitli eserler yazılmıştır. Bu konuda yazılan en eski kitap, 829-830 yıllarında Bağdat'ta ve 833'te Şam'da çalışan Ali bin İsa'ya aittir. Bir rivayete göre ise usturlabı ilk keşfeden kişi Selçuklu Sultanı Mesûd'un görevlendirdiği Ebu'l Kasım Hibetullah'tır. Astronomi alanında diğer önemli alimler arasında Biruni, Nasirüddin Tusi ve Habeşül Hasib bulunmaktadır. Osmanlı döneminden bir usturlap, Konya'nın Sille Köyü'nde bulunmaktadır. Biruni gibi bazı alimler, yıldızların konumunu belirlemek için mekanik usturlaplar geliştirmiştir. Şamin ve Ez-Zerkali tarafından geliştirilen bu mekanik usturlaplar, aynı zamanda mekanik saatlerin temelini oluşturmuştur. 12. yüzyılda Şerafeddin el-Tusî, baston şeklinde bir usturlap geliştirerek bu alandaki yeniliklere katkı sağlamıştır. Avrupa'da ise 1365'te doğan Jean Fusoris, kıtadaki ilk usturlabı yapmıştır. Usturlap, 17. yüzyıla kadar Avrupa'da yaygın olarak kullanılmış olup, 18. yüzyıldan sonra önemi azalmıştır. Ancak doğu ülkelerinde 20. yüzyıla kadar kullanımı devam etmiştir.
Usturlap'ı kim buldu?
Usturlap, tarihsel kaynaklara göre MÖ 240'ta Apollonios ve MÖ 150'de Hipparkos tarafından keşfedilmiştir. Bu antik ölçüm cihazı, astronomik ölçümlerde kullanılmıştır. Ancak bazı rivayetlere göre usturlabı ilk keşfeden kişi Selçuklu Sultanı Mesûd'un görevlendirdiği Ebu'l Kasım Hibetullah'tır. Bu konuda kesin bir bilgi olmamakla birlikte, farklı kaynaklar farklı isimlerle öne sürmektedir. Usturlabın kesin bulucusu konusunda tarihsel belgelerde net bir kanıt bulunmamaktadır.
Usturlabın icat edilme amacı nedir?
Usturlabın icat edilme amacı, astronomik gözlemlerin yapılmasını kolaylaştırmaktır. Bu cihaz, gökyüzündeki gök cisimlerinin konumlarını belirlemek, özellikle Güneş, Ay, gezegenler ve yıldızların konumlarını izlemek için kullanılmıştır. Ayrıca yerel saat ve İslam dininde namaz vakitlerinin hesaplanmasına da katkı sağlamıştır. Başlangıçta gökbilimciler ve denizciler tarafından kullanılan usturlap, zamanla matematik problemlerinin çözümünde de kullanılmıştır. Özetle, usturlabın amacı, gök cisimlerinin konumlarını tespit etmek ve zamanı ölçmek için bir araç sağlamaktır.
