Türkiye'nin yakın tarihine damga vuran isimlerden Doğan Avcıoğlu, hem bir gazeteci hem de bir düşünür olarak farklı kesimlerce farklı şekillerde yorumlandı. Peki, Gazeteci ve yazar Doğan Avcıoğlu kimdir?
Doğan Avcıoğlu Kimdir?
Doğan Avcıoğlu (Mehmet Erdoğan Avcıoğlu), 13 Mart 1926’da Bursa’nın Mustafakemalpaşa ilçesinde doğdu. Siyasal düşünce tarihinde derin izler bırakan bir gazeteci, yazar, ekonomist ve siyasetçidir. Türkiye’nin modernleşme sürecine yönelik eleştirel yaklaşımları ve kalkınmacı sosyalist önerileriyle tanınır. 4 Kasım 1983’te, mide kanseri nedeniyle İstanbul’da yaşamını yitirdi. Vasiyeti üzerine Büyükada’da toprağa verildi.
Eğitim ve Erken Yaşam
Ortaöğrenimini Bursa Erkek Lisesi'nde tamamladıktan sonra, Fransa’daki Paris Siyasi Bilimler Akademisi’nde (Sciences Po) ekonomi ve siyasal bilimler eğitimi aldı. Ardından Londra Ekonomi Okulu’nda (LSE) eğitimini sürdürdü. Bu dönemlerde Marksizm ile tanıştı ve Batı’nın kalkınmışlığı ile Türkiye’nin geri kalmışlığı arasındaki uçurumu sorgulamaya başladı. Türkiye'ye dönmeden önce yakın dostu Abidin Dino’ya “Türkiye’de sosyalizmi kuracağız.” diyerek ideolojik yolculuğunun ipuçlarını verdi.
Siyasi Hayatı ve Yayıncılığı
1956’da Türkiye’ye döndükten sonra CHP Araştırma Bürosu’nda görev aldı; Ulus, Akis ve Kim gibi yayınlarda yazılar kaleme aldı. 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra Kurucu Meclis üyesi olarak 1961 Anayasası’nın hazırlanmasında yer aldı.
1961’de Mümtaz Soysal ve Cemal Reşit Eyüboğlu ile birlikte kurduğu Yön dergisi, 1967’ye kadar Türkiye’deki sosyalist düşüncenin en etkili yayın organlarından biri oldu. 1968’de yayımlanan “Türkiye’nin Düzeni” adlı kitabı, Türkiye'nin geri kalmışlık nedenlerini sorgulayan, radikal ve özgün bir analizdi.
Eserleri ve Düşünsel Mirası
Avcıoğlu’nun öne çıkan bazı eserleri şunlardır:
- Türkiye’nin Düzeni (1968)
- Devrim Üzerine (1971)
- Millî Kurtuluş Tarihi (4 cilt, 1974–75)
- Türklerin Tarihi (5 cilt, 1978–82)
- Osmanlı’nın Düzeni (ölümünden sonra, 2013)
“Türkiye’nin Düzeni”, askerî ve sivil bürokrasiyi hedef alan “zinde güçler” kavramıyla, millî demokratik devrim stratejisini savunmuş; Cumhuriyet’in kalkınma yolculuğunu tarihsel ve sınıfsal çerçevede yeniden yorumlamıştır.
İdeolojik Görüşleri
Doğan Avcıoğlu’nun düşünsel çizgisi, Kemalizmin halkçılık ve bağımsızlık vurgusuyla Marksizmin ekonomik çözümlemesini birleştiren “Kemalist-Sosyalist” bir mecrada ilerledi. Ona göre gerçek milliyetçilik; emperyalizme, kapitalizme ve ekonomik bağımlılığa karşı durmaktan geçiyordu. Kemalist devrimi "tamamlanmamış bir antiemperyalist ve antifeodal devrim" olarak tanımlamış; reformcu orta sınıf kadroların öncülüğünde bir sosyalist dönüşüm öngörmüştür.
Demokrasi Eleştirisi
Parlamenter sistemin, Türkiye gibi feodal yapının hâlâ etkili olduğu toplumlarda muhafazakâr unsurların egemenliğini sürdürdüğünü savunmuştur. Bu yüzden “cici demokrasi” olarak tanımladığı liberal demokrasinin, gerçek dönüşümleri engellediğini belirtmiştir. Avcıoğlu'na göre, geri kalmış ülkelerde milli iradeyi temsil edecek yapılar, seçimle değil devrimle ortaya çıkabilirdi.
Kürt Sorununa Yaklaşımı
Avcıoğlu, Kürt sorununu etnik köken temelinde tartışan ilk sosyalist yazarlardan biri oldu. Sorunu sadece sınıfsal değil, aynı zamanda kültürel ve tarihsel bir mesele olarak görüyordu. Mutlak entegrasyon politikalarının başarısız olduğunu, feodal yapının tasfiyesi ve bölgesel kalkınma planlarıyla sorunun çözülmesi gerektiğini savundu.
