Bir gece ansızın... Çocuklar, kadınlar, yaşlılar... Hepsi bir anda ateş çemberinin içinde kaldı. 26 Şubat 1992’de Azerbaycan’ın Hocalı kasabasında yaşananlar, insanlık tarihine kazınan en acı olaylardan biri oldu. Ancak, bu korkunç saldırının detayları hala tam anlamıyla bilinmiyor. O gece neler yaşandı?
Hocalı Katliamı nedir?
Hocalı Katliamı, 25-26 Şubat 1992 tarihlerinde Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ bölgesinde, Hocalı kasabasında gerçekleşen, Azerbaycanlı sivillerin Ermeni güçleri tarafından toplu şekilde öldürüldüğü trajik bir olaydır. Bu katliam, Karabağ Savaşı'nın en kanlı ve trajik olaylarından biri olarak kabul edilir.
Hocalı kasabası, stratejik önemi yüksek bir bölge olup, Hankendi ile Ağdam’ı bağlayan yol üzerinde bulunuyordu. Ermeni güçleri için askeri bir hedef niteliği taşıyan kasaba, Karabağ Savaşı süresince uzun süre abluka altında tutuldu. 1991 yılı sonlarında başlayan abluka nedeniyle Hocalı'ya ulaşım neredeyse tamamen kesildi. Kasabada elektrik ve gaz sıkıntısı yaşanırken, Azerbaycanlı siviller zorlu kış koşullarında yaşam mücadelesi veriyordu.
Katliamın Gerçekleşmesi
1992 yılının 25 Şubat’ını 26 Şubat’a bağlayan gece, Ermenistan Silahlı Kuvvetleri ve Rusya’nın 366. Motorize Piyade Alayı’nın desteğiyle Hocalı’ya büyük bir saldırı düzenledi. Saldırı sırasında kasabanın giriş ve çıkış yolları kapatıldı ve sivillerin kaçışı engellendi. Azerbaycanlı resmi kaynaklara göre, saldırıda 83’ü çocuk, 106’sı kadın olmak üzere toplam 613 sivil öldürüldü. Yaklaşık 487 kişi ağır yaralanırken, 1275 kişi rehin alındı ve 150 kişi kayboldu. Katliamın en korkunç detaylarından biri de cesetlere yapılan işkencelerdi; birçok ceset yakıldı, gözleri oyuldu ve başları kesildi.
Olaydan bir gün sonra Hocalı çevresinde bulunan Ermeni birliklerine komuta eden eski ASALA üyesi Monte Melkonyan’ın, günlüğünde bu katliamdan "Sumgayıt olaylarının intikamı" olarak bahsettiği belirtilmektedir. Ermenistan’ın o dönemki askeri liderlerinden ve sonradan Ermenistan Cumhurbaşkanı olan Serj Sarkisyan da İngiliz araştırmacı Thomas De Waal’a verdiği bir röportajda, Hocalı’daki olayların Azerbaycan’ın Ermeniler hakkında sahip olduğu "şaka yapıyorlar" algısını kırdığını söylemiştir.
Uluslararası Tepkiler
Hocalı Katliamı, uluslararası insan hakları örgütleri tarafından büyük bir vahşet olarak nitelendirilmiştir. İnsan Hakları İzleme Örgütü, bu katliamı Karabağ Savaşı’nın en büyük sivil katliamı olarak değerlendirmiştir. Azerbaycan Parlamentosu 1994 yılında bu olayı "soykırım" olarak tanımlamış ve dünyaya kabul ettirilmesi için diplomatik girişimlerde bulunmuştur.
Hocalı Katliamını Tanıyan Ülkeler ve Kuruluşlar
Hocalı Katliamı’nı soykırım veya katliam olarak tanıyan ülkeler arasında Türkiye, Pakistan, Meksika, Kolombiya, Çekya, Bosna-Hersek, Endonezya, Peru, Honduras, Sudan, Afganistan, Slovenya, Ürdün, Guatemala, Cibuti, Paraguay, Panama, Romanya, Sırbistan, Macaristan, Avustralya, Kanada, Almanya, Ukrayna, Litvanya, Estonya, Bulgaristan, Malta gibi ülkeler bulunmaktadır. Ayrıca, İslam İşbirliği Teşkilatı ve Türk Devletleri Teşkilatı da Hocalı Katliamı’nı resmi olarak tanımıştır.
ABD’de ise Massachusetts, Teksas, New Jersey, Georgia, Maine, New Mexico, Arkansas, Oklahoma, Tennessee, Pensilvanya, Batı Virginia, Connecticut, Florida, Arizona, Utah, Nebraska, Kentucky, Hawaii, Nevada ve Minnesota eyaletleri Hocalı’daki olayları bir katliam olarak tanımıştır.
Hocalı Katliamı Anıtları
Hocalı Katliamı’nın unutulmaması ve uluslararası toplumda tanınması için birçok ülkede anıtlar dikilmiştir. Bu anıtlardan bazıları şunlardır:
- Lahey (Hollanda) – Hocalı Anıtı
- Ankara (Türkiye, Keçiören) – 2005 yılında yapılan anıt
- Budapeşte (Macaristan) – 2008 yılında dikilen anıt
- Beypazarı (Türkiye, Ankara) – 2009 yılında inşa edilen anıt
- Isparta (Türkiye) – 2011 yılında yapım kararı alınan anıt
- Kızılcahamam (Türkiye, Ankara) – 2011 yılında yapım kararı alınan anıt
- Saraybosna (Bosna-Hersek) – 2012 yılında açılan anıt
- Meksika (Meksika Şehri) – 2012 yılında dikilen "Hocalı Soykırımı Anıtı"
- Kocaeli (Türkiye) – 2012 yılında açılan "Hocalı Soykırımı Müzesi"
Sonuç
Hocalı Katliamı, Karabağ Savaşı’nın en acımasız olaylarından biri olarak tarihe geçmiştir. Azerbaycan, bu trajedinin uluslararası alanda soykırım olarak tanınması için yoğun çaba sarf etmektedir. Katliamın tanınması için yürütülen diplomatik faaliyetler, birçok ülkenin ve kuruluşun olayı "katliam" ya da "soykırım" olarak tanımasını sağlamıştır. Günümüzde Hocalı Katliamı, her yıl 26 Şubat’ta Azerbaycan ve Türkiye başta olmak üzere birçok ülkede anma etkinlikleriyle hatırlanmaktadır.
