Ülkemizdeki obruk sayılarının artması ve bu oluşumların insan hayatı için tehdit oluşturması sonucu, obruklar hakkındaki araştırmalar önemli ölçüde artmış durumda. Özellikle obruk terimi hakkında ilk defa bilgi edinenler, obrukların ne olduğu ve nasıl meydana geldiği konusundaki sorulara cevap arıyorlar. Obruklar, doğal oluşumlar olup eriyebilen kayaçların boşluklarını oluşturmasıyla meydana gelen karstik şekillerdir. Bu derin ve geniş çukurlar genellikle sularla doludur.
Obruk nedir?
Yeraltı suyunun karbondioksit gazıyla birleşmesi sonucu karbonik asit oluşur. Bu asit, kireç taşı gibi eriyebilen kayaçları zamanla çözer ve yer altında mağaraların oluşumuna yol açar. Bir süre sonra mağara tavanının çökmesi sonucu yüzeyde çukurlar oluşur ve bu derin çukurlara "obruk" adı verilir.
Obruklar, yer altında kireç taşı gibi eriyebilen kayaçların zaman içinde oluşturduğu boşlukların tavanlarının çökmesi sonucu oluşan karstik yapıları ifade eder. Doğal bir oluşum olan obruklar genellikle mağaralarda gözlemlenen derin çukurlara verilen isimdir ve çöküntüler olarak da bilinir.
Obruklar nasıl oluşur?
Obruklar genellikle iki şekilde meydana gelir. İlk olarak, yeraltından sızan su eriyebilen kayaçları çözer ve doğal boşluklar genişler. Bu boşluklar suyla dolup taşar, ancak yeraltı suyu çözmeye devam ettikçe çevre toprak kaybolur. Bu süreç sonunda eğimi düşük ve derinliği sınırlı çukurlar meydana gelir. İkinci oluşum şekli ise mağara tavanlarının çökmesi sonucu ortaya çıkar; bu tür obruklar dik kenarlı ve krater benzeri çukurlardır. Bu tür çökme tabanlı obruklar yoğun nüfuslu bölgelerde ciddi tehlikeler oluşturabilir.
Obruk oluşumu nasıl engellenir?
Uzmanlara göre obruk oluşumunu tetikleyen iklimsel, volkanik ve tektonik unsurları önlemek mümkün olmasa da risk değerlendirmesi yapılarak etkisinin asgari düzeye indirilmesi mümkün. Obruk oluşumunu tetikleyen insani etkenlerin yönetilmesi de bu açıdan hayati önem arz ediyor.
Obruk neden açılır?
Obruklar en çok alüvyal topraklarda oluşuyor.Yeraltı sularının aşırı çekmesi yeryüzüne yaklaşan yer altı mağaralarının üstünde bulunan yüzeydeki alanların yükü daha fazla kaldıramayıp çökmesine, obruk denilen çukurların oluşmasına neden oluyor
Deprem sonrası obruk neden olur?
1) Yer kayması sonucu oluşan obruk: Deprem sırasında yer kabuğu çeşitli yerlerde kayabilir. Bu kayma sonucu zeminin çökmesiyle çukurlar meydana gelebilir. Şurada Paylaş!
2) Heyelan: Deprem sonrasında, yamaçlardaki toprak ve kaya blokları kayarak aşağıya inebilir ve çukurlar geliştirebilir
Obruklar nerede görülür?
Obrukların meydana gelmesi için belli koşullar gereklidir: karstik bir arazi, farklı yeraltı su seviyelerine sahip iki havza, bu havzaları ayıran yüksek bir eşik, havza sularının eşik altından akması gibi.
Türkiye'de kaç tane obruk var?
Konya Ovası'ndaki yıllara göre obruk oluşum sayısı belirlendi.2020'de 94 bilinmeyen ve daha önce oluşan yeni obruk tespit edilirken, geçen yıl daha önce oluşan ancak literatürde olmayan 1742 obruk belirlendi. Böylece geçmişten günümüze tespit edilen obruk sayısı 2 bin 240 oldu.
Türkiye'de obruklar nerelerde var?
Türkiye'nin yeraltı sularının 3'te 1'ini barındıran Konya Havzası'nda 20'yi aşkın obruk bulunuyor. Bunlardan en meşhuru 300 m genişliği ve 145 m derinliğiyle Kızören obruğu. Merkez Karatay ilçesine bağlı Obruk kasabası da ismini ondan alıyor. Obrukların diğer bir özelliği de yazın ilk aylarında koyu lacivert ve yeşil olan renginin yaz ilerledikçe çivit mavisi, berrak bir renk alması. Meyil, Çıralı, Gökhöyük Obruk, Kuru obruk, Kangallı obruğu, Hamam obruğu Obruk Platosu'nun diğer obruklarıdır. Obrukların yaygın olduğu diğer bir alan ise Antalya'nın doğu kesimindeki Çimiköy platosudur. Burada 22 obruk belirlenmiştir. Mucur Obruğu, Cennet ve Cehennem obrukları bilinen diğer obruklarımızdır.
Derinliği ve genişliği bir metreden yüzlerce metreye değişen bu oluşumların içi genellikle suyla doludur. İçindeki suyun derinliği ve berraklığı sebebiyle de bu obruklardan 7-8 tanesi su altı dalışları için uygun yerler.
Konya obrukları nasıl oluştu?
Tuz Gölü havzası ile Konya ovası arasında Obruk platosu eşik durumundadır. Daha yüksek olan Konya yeraltı suyu platonun altından Tuz gölü havzasına doğru yeraltı akışı gösterir. Bu akışın oluşturduğu erime güncel obrukların oluşumunun başlıca sebebidir.
