Günümüze dek ulaşılmış ve gün yüzüne çıkarılmış tarihi mirasımızın, insanın sosyal bir varlık olarak evrimine dair derin izler taşımakta olduğunu söyleyebiliriz. Aile, kabile ve daha geniş topluluklar; varoluşumuzu ve gelişimimizi şekillendiren temel unsurlar arasında yer almaktadırlar. Ancak, insanlık tarihinde bu sosyal bağlar ve değişimlerinin yanı sıra, teknolojik ve bilişsel yetenekler de büyük ölçüde gelişmiştir. Geleneksel olarak “ilkel” olarak nitelendirilen Neandertaller, aslında çevreleriyle etkileşimde bulunarak karmaşık teknolojik çözümler üretebilmişlerdir. Farklı keşiflerde sanat ve ritüelistik anlayışlarına dair bulgulara ulaşılmış olan Neandertal toplumu hakkında bir çarpıcı analiz de Cebelitarık’taki Vanguard Mağarası’nda ortaya çıkarılan 60.000 yıllık bir yapının incelenmesi ardından ortaya çıktı ve Neandertallerin tar yani katran üretim sürecinde ne kadar ileri görüşlü, hatta organize olduklarına dair çarpıcı kanıtları gözler önüne serdi.
Cebelitarık’taki “Gorham’s Cave” Kompleksi’ne ait Vanguard Mağarası’nda yapılan kazılarda, Neandertallerin bitkisel reçine üretmek için kullandıkları özel bir yapı keşfedilirken, bu yapının basit bir ateş çukuru gibi görünmesine rağmen detaylı analizler sonucu "anoksik ısıtma" yöntemine uygun olarak inşa edilmiş olduğu ortaya çıktı. Anoksik ısıtma, malzemelerin oksijenle temasını en aza indirerek, odunsu bitki parçalarının yanmadan reçine salmasını sağlayan karmaşık bir süreçtir. Bir nevi kuru damıtma olarak betimlenebilecek bu işlemler örüntüsü sayesinde bu reçine katran haline getirilebilir ve böylece, Neandertaller, taş aletlerini ahşap saplara sabitlemek için gerekli yapışkan maddeyi üretebilmiş olurlar.
Araştırmacıların multidisipliner çalışmaları sonucunda, Vanguard Mağarası’nda bulunan çukur yapının sağladığı kontrollü ısıtma ortamının odunsu parçalardan, özellikle de çevrede bol bulunan “Yapışkan kaya gülü” (Cistus ladanifer) gibi bitkilerden, reçine ve katran elde etmelerine imkân verdiği anlaşılmıştır. Neandertallerin çevrelerindeki iklim şartları ve bölgenin bitki örtüsü hakkında bilgi ve anlayış sahibi olduğu sonucu ise uygun hammadde seçimlerinden çıkarılabilirken, araştırmacılar analiz ettikleri işlemleri yeniden yaratarak bu sürecin mümkünatını da kanıtlamıştırlar.
Bu keşif, Neandertallerin bağımsız bir kaos içinde sadece hayatta kalmaya odaklanmadıklarını ancak karmaşık teknolojik süreçleri planlayıp uygulayabildiklerini ve bu operasyonlardan faydalanabildiklerini ortaya koymaktadır. Katran üretiminde kullanılan anoksik ısıtma yöntemi; malzeme seçimi, ortamın hazırlanması, ateşin kontrolü ve üretim sürecinin adım adım uygulanışının pek çok bilinçli düşünce sürecini gerektirdiği tahmin edilmektedir. Bu durum Neandertaller hakkında sosyal yapı, bilgi aktarımı ve kültür kavramlarının yeniden değerlendirmesi ve daha da fazla incelenmesi açısından önem taşımaktadır.
Cebelitarık’taki Vanguard Mağarası’nda keşfedilen bu 60.000 yıllık yapı, Neandertallerin teknolojik üretim süreçlerindeki incelikleri ve sosyal organizasyonlarını gözler önüne sermektedir. Neandertallerin yapışkan kaya gülü bitkisinden anoksik ısıtma yöntemiyle katran (tar) üretmeleri, onların karmaşık planlama, malzeme seçimi ve iş birliği yeteneklerinin bir göstergesidir. Bu bulgu, Neandertallerin “ilkel” klişesini yıkabilecek keşifler arasında yer alma potansiyeline sahipken, insanlığın ilerleyişi ve zihinsel gelişimine dair daha bütüncül bir anlayış geliştirilmesine de katkı sağlamaktadır.
Bu tür arkeolojik bulgular insanlık tarihine dair önyargılarımızı sorgulatmakta ve evrimsel sürecin daha derin, karmaşık ve kültürel olarak zengin bir resmini bizlere sunmaktadır. Neandertallerin teknolojik başarısı, onların sadece hayatta kalma mücadelesinde değil, aynı zamanda yaratıcı düşünme süreçlerinde de modern insanlarla benzerlik gösterdiğini kanıtlamaktadır.
